Pavle Paja Jovanović je, definitivno, jedan od najznačajnih domaćih umetnika, pa se opravdano svrstava u 100 najznamenitijih Srba. Ujedno, jedan je od vodećih predstavnika realizma. Prema mišljenju kritičara, kada su u pitanju najpoznatiji savremeni srpski slikari, najbliži mu je Uroš Predić.
Jovanović je rođen 16. juna 1859. godine u Vršcu. Ineresovanje za slikarstvo usadio mu je njegov otac, Stevan koji je bio izuzetan fotograf, dok je, u to vreme, bogat i razvijen Vršac stvorio savršene uslove da još u tinejdžerskim danima pokaže izuzetan talenat. Posmatrajući dela svojih prethodnika Arsenija Arse Teodorovića, Pavela Đurkovića i Jovana Popovića, Paja je počeo da kopira crkvene slike, da bi ga već sa 14 godina crkva angažovala za prvo delo.
Upravo je ova porudžbina mladom umetniku otvorila vrata u svet umetnosti, pa je nakon završene gimnazije i škole crtanja kod profesora Maholca, 1877. godine upisao bečku Akademiju u klasi Kristijana Gripenkerla. Međutim, tu nije kraj njegovom usavršavanju. Kako je za samo 3 godine uspešno priveo kraju studije, krenuo je na časove kod profesora Leopolda Karla Milera. Pod njegovim mentorstvom na završnoj godišnjoj izložbi izložio je delo Ranjeni Crnogorac, koje je osvojilo drugu nagradu.
Paja Jovanović je ostavio bogat opus. Zahvaljujući njegovom viđenju naše istorije, naročito života naroda, prodaja umetničkih slika sa njegovim potpisom ostavlja snažan trag kako na kulturu, tako i na obrazovanje mladih.
Balkan kao večita inspiracija
Iako je Paja proputovao Afriku, Kavkaz, Maroko, Španiju, Egipat i mnoge druge zemlje, krajevi Crne Gore, Bosne i Hercegovine, južne i istočne Srbiji bili su mu najveća inspiracija. Trudeći se da prenese atmosferu svakodnevnog života i običaja naroda, umetnik je upijao svaki detalj koji bi ugledao, pa je njegova prva slikarska faza obeležena žanr scenama u živopisnim bojama sa obiljem predela, nošnji, nakita i oružja.
Ranjeni Crnogorac, Mačevanje, Guslar, Kićenje neveste, U zasedi, Arbanas, Arnaut s čibukom, Izdajica, Umir krvi, Borba petlova, samo su neka od najpozantijih dela iz ovog perioda. Slikarstvo Paje Jovanović iz ranog perioda stvaralaštva odvijala se, velikim delom, u londonskoj galeriji Frenč, sa kojom je imao ugovor.
Vesti o lepoti Jovanovićevih dela vrlo brzo su se proširala Evropom, stigavši i u našu zemlju. Za razliku od Nadežde Petrović, čije je stavaralaštvo ispunjeno negativnim kritikama, Srbi su se ponosili Pajom. Gotovo je svaka porodica imala najmanje jednu njegovu reprodukciju, dok je kupovina slika, ipak, više bila orijentisana na inostranstvo.
Paja Jovanović – Slike istorijske tematike
Sa impozantnom slikom Seoba Srba počinje druga faza stavaralaštva. Ovo delo imalo je zanimljiv nastanak. Naime, Crkveni sabor je odd Paje Jovanovića poručilo sliku koja će biti predstavljena na Milenijumskoj izložbi u Budimpešti. Na njoj je trebao da bude prikazan srpski narod koji je, pod vođstvom Arsenija Čarnojevića, došao u Vojvodinu da brani granice austrougarskog carstva. Kako se tadašnjem patrijarhu Georgiju Brankoviću slika nije dopala, jer nije pokazala moć naše vojske, Paja je napravio novu, ali nije bila dovršena u roku za izložbu. Kasnije su nastale još 2 verzije. Jedna se nalazi u Pančevu, druga u Beogradu, treća u Njujorku, a četvrta se smatra izgubljenom.
Pored čuvene Seobe, najplodonosniji period umetnikovog rada obeležile su i Ženidba cara Dušana, Proglašenje Dušanovog zakonika, Sveti Sava kruniše Prvovenčanog, Takovski ustanak…
Paja Jovanović – portreti
Treća i poslednja faza počinje 1905. godine i traje do kraja slikarevog života, 1957. Ovu fazu čine portreti koje su naručivale ugledne ličnosti. Izdvajaju se, pre svega, portret princeze Milice, austrijskog cara Franje Josifa, Aleksandra Karađorđevića, kralja Nikole i prestolonaslednika Danila. Zatim, Sofije Dunđerski, Teodore Dunđerski, Baronice Erlanger, Gospođe Štraus…
Galerija Draco jedna je od najstarijih srpskih galerija koja vrši ne samo prodaju, već i otkup slika čuvenih umetnika, pa se u njenoj ponudi mogu naći i dela Paje Jovanovića.
